حسابداری شرکتهای پیمانکاری

حسابداری شرکتهای پیمانکاری

قراردادهای بلندمدت پیمانکاری

موسسات بخش عمومی و خصوصی اجرای عملیاتی نظیرراه سازی، سد سازی، اسکله و بندرسازی نصب خطوطپستهای فشارقوی و انتقال نیرو، کشتی سازی، هواپیماسازی،ساختن فیلمهای سینمایی وقطعات پیچیده وسایل و تجهیزات را با انعقاد قرارداد به موسسات پیمانکاری واگذارمیکنند. تعریف صنعت پیمانکاری به دلیل تعدد و تنوع حیطه عملیات، کاری دشوار است.

در این مقاله، حسابداری پیمانکاری در موسساتی که از طریق انعقاد قرارداد به ساختن دارایی اشتغال دارند مورد مطالعه قرار میگیرد.ارکان اصلی عملیات پیمانکاری درهر نوع عملیات پیمانکاری سه ارکان اصلی زیر وجود دارد:

کارفرما

شخص حقیقییا حقوقی است که اجرای عملیات معینی رابه پیمانکار واگذار میکند. کارفرما برای هماهنگی و نظارت براجرای عملیات موضوع پیمان عمومآً از خدمات مهندسان مشاوربهره میگیرد. جانشینان یا نمایندگان قانونی کارفرمادر حکم کارفرما محسوب میشوند.

پیمانکار

شخص حقیقی یاحقوقی است که مسئولیت کامل اجرای عملیات موضوع پیمان را تا تکمیل نهایی بعهده میگیرد.پیمانکار معمولا به منظور تسهیل در اجرای قسمت یاقسمتهایی خاص از عملیات موضوع پیمان (نظیر لوله کشی،آهنگری و نقاشی) قراردادهایی با اشخاص یا پیمانکاران جزء منعقد میکند.در مواردی که برای انجام دادن یک طرح خاص و یا اجرای عملیات طرحهای بزرگ نیاز به همکاری چند شرکت پیمانکاری با تخصصهای مختلف باشد برای افزایش توان مالی و عملیاتی و توزیع خطرات ناشی از اجرای عملیات موضوع پیمان، گروه شرکتهای پیمانکاری از همکاری یا مشارکت یا ادغام چند شرکت پیمانکاری بوجود میآید.

 

قرارداد

انعقادقرارداد مهمترین بخش از فعالیت پیمانکاری است و منشا تعهد و التزام برای کارفرما وپیمانکاراست. در قرارداد پیمانکاری مواردی از قبیل مشخصات طرفین قرارداد، موضوع پیمان، مبلغ پیمان، مدت پیمان، تعهدات طرفین قرارداد  و فسخ یا خاتمه پیمان مشخص میشود.

موضوعقراردادهای پیمانکاری ممکن است ساختن یک دارایی یا داراییهایی باشد که در مجموع طرحواحدی راتشکیل میدهد.

انواع قراردادهاى پیمانکارى

قراردادهای پیمانکاری در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد میتواند به اشکال مختلفی بین پیمانکار و کارفرما منعقد شود .

 قراردادهای متداول پیمانکاری به شرحزیراست:

- قراردادمقطوع

این نوع قرارداد معمولا به یکی از دو شکل زیر تنظیم میشود:

الف- پیمانکارتوافق میکند که در ازای دریافت مبلغی معین کل عملیات موضوع پیمان را انجامدهد.

ب - پیمانکارتوافق میکند که در ازای دریافت مبلغی معین برای هر واحد کاری که انجام میدهد.مثلایک متر مربع زیربنا یا یک متر خاکبرداری موضوع   عملیات پیمان را انجامدهد.

معمولا درطرحهای بزرگ و بلندمدت طبق ماده  خاصی درقرارداد پیش بینی میشود که بهای واحد کاریا مبلغ پیمان براساس تغییرات شاخص قیمتها تعدیل شود.

 

- قراردادامانى

در این نوعقرارداد، مخارج مجاز یا تعیین شده درقرارداد به پیمانکار مسترد میشود و در ازایخدماتی که انجام داده است درصد معینی از مخارج یا حق الزحمه ثابتی را دریافت مینمآید. مانند قراردادهای خدمات مدیریت تهیه طرح وخدمات مشاورهای، تهیه طرح یاخدمات مدیریت کنترل ونظارت و یا پیمانکاری عملیات اجرایی و یا ساختتجهیزات.

- قراردادبراساس مواد و دستمزد

این نوعقرارداد مشابه قرارداد امانی است و طبق آن پیمانکار توافق میآند که در ازای دریافتدستمزد مستقیم با نرخ ساعتی معین و قیمت مواد و مصالح و سایر مخارجی که طبققرارداد انجام داده است، موضوع عملیات پیمان را انجام دهد. پیمانکار نرخ ساعتیدستمزد را براساس بازیافت دستمزد و هزینه های غیرمستقیم و سود موردانتظارتعیینمیکند.

در هر یک ازقراردادهای یاد شده ممکن است:

1-شرایطقرارداد در طول اجرای طرح بر اثر تغییر مقادیرکار، تغییر مدت پیمان و یا تراضیطرفین قراردادتغییرکند.

٢-طبق مادهخاصی برای ایجاد انگیزه وتشویق پیمانکار به اتمام کار قبل از موعد مقرر، پاداش  برای جلوگیری از تاخیردر اجرای عملیات جرائمی درنظر گرفته شود.

ویژگیهاىصنعت پیمانکارى

برخی ازویژگیهای خاص صنعت پیمانکاری به شرح زیراست:

١- اجرای عملیات موضوع پیمان از طریق انعقاد قرارداد به پیمانکار واگذار میشود و مدت اجرای طرح معمولابه بیش از یک دوره مالی تسری مییابد.

٢-فعالیتهای پیمانکاری برخلاف سایر فعالیتهای تولیدی که معمولا در فضای کارخانه انجام میگیرددرمحل اجرای طرح که کارفرما در اختیار پیمانکار قرار میدهد انجاممیگیرد.

٣- هر قراردادپیمانکاری معمولا به ساختن یک دارایی خاص میانجامد.

٤- قراردادپیمانکاری پس از طی تشریفات مناقصه یا ترک مناقصه و یا توافق قیمت به پیمانکارواگذار میشود.

٥- پیمانکاربرای پیشنهاد مبلغ پیمان علاوه بر برآورد بهای تمام شده طرح، سود مورد انتظار خودرا به آن اضافه میکند.

٦- اگرچه پرداخت مخارج اجرای طرح به عهده پیمانکاراست اما پیمان در طول دوره ساخت به کارفرماتعلق دارد.

٧- مبلغ قرارداد به تدریج در طول اجرای طرح از طریق تنظیم صورت وضعیت به پیمانکار پرداختمیشود.

٨- بهای تمامشده و صورت وضعیتهای اجرای کار درطول اجرای طرح انباشته میشود. این امرمدیریت،

حسابداری وحسابرسی قراردادهای پیمانکاری را دشوار میسازد.

٩-کارفرمابرای جبران خسارتهای احتمالی ومسئولیت پذیری پیمانکار علاوه بر پوششهای بیمه ایمعمولا ضمانتنامه های زیر را از وی اخذ میکند:

الف-ضمانتنامه شرکت در مناقصه :

این ضمانتنامه برای تضمین قیمتی کهپیمانکار برای اجرای طرح پیشنهاد کرده است اخذ میشود.

ضمانت نامه مذکور در صورتی که پیمانکار در مناقصه برنده شود و از انعقاد قرارداد امتناع ورزدبه نفع کارفرما ضبط  میشود.

ب –ضمانتنامه انجام تعهدات:

این ضمانتنامه هنگام امضای قراردادبرای تضمین انجام تعهدات ازپیمانکار اخذ میشود. ضمانتنامه مذکورپس ازخاتمه کار و تصویب صورت مجلس تحویل موقت، آزاد میشود.

ج –ضمانتنامه پیش پرداخت:

این ضمانتنامه پس ازامضای قرارداد در مقابل پیش پرداخت از پیمانکاراخذ میشود. ضمانتنامه مذکور تا پایان مدت پیمان معتبر است و مبلغ آن به ترتیبی که اقساط پیشپرداخت واریز میشود به تدریج تقلیل مییابد.

د –ضمانتنامه حسن انجام کار :

از پرداخت  هرصورت وضعیت به پیمانکار معمولا ١٠ % بابت سپرده حسن انجام کار (وجه الضمان)کسرمیشود. کارفرما میتواند بنا به تقاضای پیمانکارمبلغ سپرده حسن انجام کار را درمقابل ضمانتنامه پرداخت کند.

١٠– موضوع عملیات پیمان معمولا در دو مرحله موقت وقطعی به کارفرما تحویل میشود.

١١ - پیمانکاردر طول اجرای طرح به ویژه قراردادهای مقطوع با خطرات ذاتی از جمله حوادث قهری وغیرمترقبه مواجه است.مراحل اجرای طرحهای بلندمدت پیمانکاری مراحل اجرای طرح درموسسات بخش عمومی وخصوصی تفاوت ماهوی ندارد و موسسات بخش خصوصی کمابیش دراجرای عملیات پیمانکاری از تشریفات حاکم بر بخش عمومی تبعیت میکنند.اجرای طرحهای عمرانی در موسسات بخش عمومی تابع تشریفات خاصی است که در ٥ مرحله جداگانه درزیر مورد بررسیقرار می گیرد .

مرحله ١ - مطالعات مقدماتى طرح

موسسات بخش عمومی، مطالعات مقدماتی و نظارت براجرای طرحهای ساختمانی، تاسیساتی و تجهیزاتی رامعمولا به مهندسان مشاور واگذار میکنند. مطالعات مقدماتی شامل اقدامات زیراست:

۱-۱ -مطالعاتتحقیقاتى و بنیادى

خدمات این مرحله شامل مطالعات منطقه ای، اجتماعی واقتصادی است که نتایج حاصل از آن منجر به تصمیم گیری کلی در مورد برنامه ها و شناخت طرحها و مدیریت آنها میشود.

۲-۱مطالعات شناسایى طرح

شروع اقدامات مربوط به این مرحله منوط به اتمام تحقیقات بنیادی و پذیرش یا توصیه به سرمایه گذاری طرح میباشد. مطالعات این مرحله شامل تحقیقات و بررسیهای لازم به منظور تعیین هدف طرح، شناخت اجزای متشکله وهمچنین امکانات فنی و اجرایی طرح با توجه به مصالحساختمانی، تجهیزات، نیروی انسانی و بالاخره حدودسرمایه گذاری، زمان اجرا و تعییناثرات اجتماعی و اقتصادی ناشی از اجرای طرح است. حاصل این مطالعات به شکل گزارشتدوین میشود که مبنای تصمیمگیری در مورد اقدامات بعدی خواهد بود.

1-3 تهیه طرح مقدماتى

مطالعات اینمرحله شامل تحقیق، بررسی، مطالعه وآزمایشهای لازم به منظور طراحی و تهیه نقشه هایمقدماتی و مشخصات کلی طرح و تعیین محلهای مناسب و برآورد کلی ابعاد و حجم کار ومخارج هر یک، راه حلهای پیشنهادی وهمچنین مقایسه و تعیین نکات مثبت و منفی هر راهحل و بازده اقتصادی و اثراث هر یک از آنها میباشد. تهیه کننده طرح مقدماتیمناسبترین راه را با ذکر دلایل لازم توصیه میکند.مطالعات این مرحله باید بهاندازهای کامل باشد که امکان برآورد مخارج دوره طرح و هزینه های بهره برداری رابرای تصمیمگیری منطقی فراهم سازد. نتیجه این مطالعات به شکل گزارش تدوینمیشود.

۴-۱-تهیه نقشهها ومشخصات اجرایى طرحشروع اقداماتمربوط به این مرحله منوط به اتمام مرحله تهیه طرح و پذیرش طرح میباشد. خدمات اینمرحله شامل مطالعات، بررسی و تحقیقات لازم به منظور تهیه کلیه اسنادعملیات اجرایی،برنامه زمانی اجرای کار، برآورد مقا دیرکار وپیش بینی دقیق مخارج اجرای طرح میباشد.

مرحله۲-  انتخاب پیمانکار

طرحهای عمرانی عمومآً از محل اعتبارات سرمایه گذاری ثابت و به ترتیب زیر به شرکتهای پیمانکاری واگذارمیشود:

۱-۲دعوت ازپیمانکاران براى اجراى طرح

پس از آماده شدن اسناد و مدارک عملیات اجرایی طرح معمولا پیمانکاران از طریق مناقصه یا مذاکرهاز نوع ومشخصات طرح مطلع میشوند و در صورتی که مایل به اجرای طرح باشند اسناد ومدارک مناقصه را از کارفرما یا مهندسان مشاور تهیه وبرای بررسی و مطالعه در اختیارکادر فنی خود قرار میدهند.

هزینه شرکت در مناقصه            **         

                  بانک                                           **

۲-۲تسلیم قیمت پیشنهادى و ضمانتنامه

شرکت درمناقصه

چنانچه کادرفنی با توجه به امکانات پیمانکار اجرای پیمان را عملی و اقتصادی تشخیص دهد قیمت کلکار را ازروی نقشه ها محاسبه و با افزودن سود مورد انتظار به آن پیشنهاد میکند. هریک از پیمانکاران برای تضمین اجرای طرح به قیمتی که پیشنهاد کردهاند باید ضمانتنامهای ازبانک اخذ و به کارفرما تسلیم کنند. قیمت پیشنهادی پیمانکاربرای اجرای طرحهمراه با سایر اسناد و مدارک از جمله ضمانتنامه بانکی در دو پاکت جداگانه - پاکت  الفحاوی ضمانتنامه بانکی و کلیه اسناد مناقصه و پاکت ب فقط شامل قیمت پیشنهادیبه کارفرما تسلیم میشود. صدور ضمانتنامه شرکت در مناقصه از طرف بانکها موکول به اخذوثیقه و کارمزد از پیمانکار است.

ح انتظامی – ضمانتنامه             **

ح انتظامی –وثیقه ضمانتنامه       **

طرف ح انتظامی – ضمانتنامه                       **

طرف ح انتظامی – وثیقه ضمانتنامه    **

هزینه کارمزد بانکی                **

                بانک                               **

2-3انتخاب پیمانکارکمیسیون مناقصه موقع افتتاح پیشنهادها ابتدا پاکت الف پپیمانکاران را باز نموده و پس ازبررسی چنانچه مدارک پاکتهای الف کامل باشد پاکتهایب را که حاوی پیشنهاد قیمت استباز میکند. پس از افتتاح پاکتهایب قیمت پیشنهادی هر پیمانکار معین میشود. آنگاه ارقام مزبوراز رقم کمتر به بیشتر مرتب شده و در جدول مقایسه پیشنهادها درج میشود. کمیسیون مناقصه از بین پیشنهادهاد یی که تمامی شرایط مناقصه را دارا باشدواز لحاظ قیمت خارج ازاعتدال نباشد مناسبترین پیشنهاد را انتخاب و به عنوان برنده مناقصه معرفی میکند. در صورتی که برنده مناقصه ازانعقاد قرارداد امتناع ورزد ضمانتنامه شرکتدرمناقصه به نفع کارفرما ضبط خواهد شد و از نفر دوم برای عقد قرارداد دعوت میشود.